امام رضا علیه السلام قرن ها پیش با اشاره به موضوعاتی چون تدبیر در خوردن و آشامیدن، تغذیه مناسب، آداب آشامیدن و... الگوی کاملی را برای پیشگیری از انواع بیماریها مطرح کرده ا ند.
یکی از سفارشات مهم امام رضا علیه السلام در این زمینه عدم پرخوری و سعی در میانه روی در خوردن است؛ یعنی نه آنقدر بخوریم که دچار بیماری پرخوری شویم و نه آنقدر کم بخوریم که نای حرکت نداشته باشیم.
در معارف اسلامی تأکید شده است که قبل از اینکه کاملاً سیر شویم دست از غذا خوردن بکشیم و همچنین بدترین چیزها نزد خداوند تعالی شکم پر قلمداد شده است.

امام رضا(ع) برای کاهش و دوری از ناملایمات و کسب آرامش و رضایت الهی، آنحضرت توصیه هایی عملی برپایه اصول بهداشتی و تغذیه ای برای حفظ شادابی و نشاط و مقابله با فشارهای ناشی از زندگی روزمره ارایه کرده اند که جالب توجه است. 

در روایتی از امام رضا (ع) نقل شده که فرمود : «الطیب نشره و العسل نشره، و الرکوب نشره و النظر الی الخضره نشره. یعنی: بوی خوش، عسل، سوارکاری و نگاه به مناظر سرسبز و خرم، باعث نشاط و شادی می شود.

بر طبق این نقل، نگاه به مناظر جذاب و سرسبز گیاهان برخی از بیماری ها را روحی و روانی را از بین می برد و افسردگی ها و غمها را می زداید به گونه ای که گاه شگفتی و حیرت انسان را برمی انگیزد و با دیگر لذتها و خوشی ها رقابتی پیروزمندانه می کند. چنان که تشریح منعای واژه «نشره» مؤید آن است : «نشره چیزی است که موجب آرامش وراحتی اعصاب می شود، پس از آن که دچار بیماری و افسردگی شده است.»

امام رضا علیه السلام در حدیث دیگر توصیه جالب برای آرامش روح و روان دارد. ایشان می فرمایند: « عَلَیکُمْ بِالزَّیتِ فَإِنَّهُ یکْشِفُ الْمِرَّةَ وَ یذْهِبُ الْبَلْغَمَ وَ یشُدُّ الْعَصَبَ وَ یذْهَبُ بِالضَّنَی وَ یحَسِّنُ الْخُلُق‏ و یطیب النفس و یذهب بالغم». بر شما لازم است که از زیت (روغن زیتون یا هر گونه روغن مایع) استفاده کنید؛ زیرا صفرا را آشکار و بلغم را از بین می‌برد و عصب را تقویت، بیماری را نابود و اخلاق انسان را نیکو می‌کند، روح را آرامش می دهد و غم را از بین می برد. ".

شبیه این مضمون امام رضا(ع) در جایی دیگر فرمود: « نِعْمَ الطَّعَامُ الزَّیتُ یطَیبُ النَّکْهَةَ وَ یذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یصَفِّی اللَّوْنَ وَ یشُدُّ الْعَصَبَ وَ یذْهَبُ بِالْوَصَبِ وَ یطْفِئُ الْغَضَب‏؛» روغن زیتون، خوب طعامی است که دهان را خوش‌بو می‌کند، بلغم را می‌برد، رنگ پوست را درخشنده می‌نماید، عصب را نیرومند و بیماری را نابود می‌کند و خشم را فرو می‌نشاند".

امام رضا (ع) در سخنانی دیگر توصیـه می کنند که از زیاده روی در خوردن پیاز خودداری کنید زیرا پیاز زیاد رنگ نشاط و شادی را از چهره می برد و سایه ای غم انگیز به سیما فرو می اندازد اما خوردن کدو را باعث شادی و رفع حزن و اندوه بر می شمرد. 

عن صحیفه الرضا (ع) عن آبائه (ع) قال قال رسول الله صلی الله علیه وآله اذا طبختم فاکثروا القرع فانه یسر القلب الحزین.

ازصحیفه امام رضاعلیه السلام از پدرانش (ع) روایت شده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: هرگاه غذا می پزید کدو (حلوائی) بسیار بپزید ، زیرا کدو قلب محزون را شاد می کند.

آنحضرت همچنین در مورد تحرک و آثار ورزش در ایجاد نشاط معتقدند که جنبش بیش از اندازه و خسته ساختن اعضای بدن باعث فرسودگی جسم و جان خواهد شدو موجب حزن و درد را فراهم می سازد. اما اگر تقلا و جنبش به حد اعتدال باشد باعث نشاط و شادمانی انسان می گردد و او از این فعالیت لذت خواهد برد.

همچنین امام رضا (ع) در یک توصیه تغذیه ای دیگر برای ایجاد آرامش به نقل از حضرت علی (ع) می فرماید: طلحه بن عبیدالله بر رسولخدا(ص) وارد شد و در دست رسولخدا(ص) بک «به» بود و آنرا به طلحه داد و فرمود: ای ابو محمد اینرا بگیر که قلب را راحت و تقویت می کند.
 

امام رضا علیه السلام همچنین می فرمایند: کسی که زیاد غذا بخورد از آن غذا تغذیه نمی شود و کسی که به اندازه غذا بخورد از آن غذا نفع می برد.(1)
یکی دیگر از سفارشات امام رضا (ع) در این زمینه عدم تغییر ناگهانی در عادات غلط غذایی و برعکس تغییر تدریجی آنها است. امام رضا (ع) بر اساس رعایت اعتدال برای هرماه و هر فصل غذای خاصی را توصیه کرده اند که ما در توصیه های پزشکی امام رضا (ع) برای هر ماه متذکر می شویم.
امام رضا علیه‏السلام در یک توصیه کلی می فرمایند: خداوند تبارک و تعالى هیچ خوردنى و نوشیدنى را حلال نکرده است مگر آن‏که در آن سود و صلاحى بوده و هیچ خوردنى و نوشیدنى را حرام ننموده، مگر آن‏که در آ ن زیان و نابودى و فسادى بوده است، پس هر چیز سودمندى نیرو بخش جسم، که باعث تقویت بدن است حلال شده است و هر چیزى که قواى جسمانى را از بین ببرد و یا موجب مرگ شود حرام است. (2)
امام رضا (ع) ضمن توصیه به رعایت میانه روی در مصرف مواد غذایی می فرمایند: کسانی که در مصرف گوشـــت گاو و شکار زیاده روی می کنند به اختلال مشاعـر و بهت زدگی دچار شده و این اشخاص به مرض فراموشــی و کند ذهــنی مبــتلا می شوند. توصیـه می کنم که از زیاده روی در خوردن پیاز خودداری کنید زیرا پیاز زیاد رنگ نشاط و شادی را از چهره می برد و سایه ای غم انگیز به سیما فرو می اندازد.

امام رضا(ع) همچنین می فرماید: به اندازه توان و میل خود در تابستان غذای با طبع سرد و در زمستان غذای با طبع گرم و در دو فصل دیگر غذای معتدل بخورید.
امام رضا(ع) توصیه می کنند که سردی ها را در فصل گرم و گرمی ها را در فصل سرد مصرف کرده و در فصل معتدل بهار و پاییز از غذای معتدل استفاده کنید. بنابراین نباید در فصل بهار و پاییز غذاهای خیلی گرم و خیلی سرد را مصرف کرد. وقتی وارد فصل زمستان شدیم، می توانیم میزان مصرف گرمی ها را افزایش دهیم.
و در حدیثی از امام رضا(ع) آمده است: لِبَعْضِ قَهارِمَتِهِ : اِسْتَـکْثِروا لَنا مِنَ الباذَنـْجانِ، فَاِنَّهُ حارٌّ فى وَقْتِ الْبَرْدِ، بارِدٌ فى وَقْتِ الْحَرِّ، مُعْتَدِلٌ فِى الاوقاتِ کُلِّها جَیِّدٌ فى کُلِّ حالٍ؛ امام به یکى از پیشکاران خود فرمود : براى ما، بادمجان زیاد تهیه کنید، چرا که در هنگام سرما، گرم و در هنگام گرما، سرد است، در همه اوقات، معتدل و در هر حال، خوب است. (3)
همچنین امام رضا علیه‏السلام در بیانی حکیمانه می فرمایند: اِذا جُعْتَ فَکُل وَاِذا عَطِشْتَ فَاشْرَبْ وَ اِذا هاجَ بِکَ البَولُ فَبُلْ، وَ …، چون گرسنه شدى بخور، چون تشنه شدى بنوش، چون ادرار بر تو فشار آورد، ادرار کن، … ، که اینها مایه تن درستى است.(4)
یکی دیگر از توصیه های امام رضا (ع) رعایت اعتدال در وعده های غذایی است. امام رضا(ع) فرمودند:« الَّذِی یَجِبُ أَنْ یَکُونَ أَکْلُکَ فِی کُلِّ یَوْمٍ عِنْدَ مَا یَمْضِی مِنَ النَّهَارِ ثَمَانُ سَاعَاتٍ أَکْلَةً وَاحِدَةً أَوْ ثَلَاثَ أَکَلَاتٍ فِی یَوْمَیْنِ تَتَغَدَّى بَاکِراً فِی أَوَّلِ یَوْمٍ ثُمَّ تَتَعَشَّى فَإِذَا کَانَ فِی الْیَوْمِ الثَّانِی فَعِنْدَ مُضِیِّ ثَمَانِ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ أَکَلْتَ أَکْلَةً وَاحِدَةً وَ لَمْ تَحْتَجْ إِلَى الْعَشَاءِ؛ وعده بایسته در خوراک آن است که چون هشت ساعت از روز می گذرد یک بار غذا بخوری، یا در دو روز سه وعده غذا میل کنی (بدین ترتیب که) در پگاه نخستین روز، ناشتایی بخوری سپس در همان روز شام بخوری و سپس چون دیگر روز فرا رسد، پس از گذشت هشت ساعت از آغاز روز، یک وعده ی دیگر بخوری و در آن روز نو به شام نیازی نیست». (5)
پانوشتها:
1. طب الامام الرضا ،صفحه 14
2. مستدرک الوسائل، ج 16، ص 333، ح 2
3. طب الائمة، ص 139
4. فقه الرضا، ص 340
5. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار،ج59،ص 311

6.قدس آنلاين